Limburgs Museum

Ik zou 19 december gaan maar toen ging de eerste dag van de lockdown in. Drie maanden later kon ik alsnog de vergeten prinsessen van Thorn bezoeken. Wat een pracht van een expositie. Heel erg mooi opgezet, zeer informatief en erg boeiend. Achthonderd jaar regeerden vrouwen Thorn als ministaatje in het Duitse rijk. Thorn was een stift, een wereldlijk gebied rondom een abdij waar de abdis het voor het zeggen had. In dit stift werden hoogadellijke dames opgeleid voor het leven aan de vorstelijke hoven. Het waren dus geen nonnen die in Thorn leefden. En je moest van zeer goede huize komen om een plekje in dat stift te krijgen. Je moest aantonen dat je voorouders tot in de zestiende generatie terug al van hoge adel (minstens prins of graaf) waren. Een deel van deze adellijke dames sloten huwelijken met hooggeplaatste heren en er waren connecties met alle belangrijke vorstenhuizen en hoven in Europa. Een deel van de dames echter koos ervoor om hun luxeleven ongetrouwd in Thorn voort te zetten. Dan bleven ze namelijk eigen baas en waren geen verantwoording aan een echtgenoot verschuldigd. In feite dus zeer geëmanciepeerd in dat kleine stukje land van Thorn terwijl emancipatie van de vrouw in die tijden nog absoluut niet aan de orde was. Met kleding, gebruiksvoorwerpen als servies en toiletspullen -overigens niet zo maar wat, maar van de duurste materialen en hoogste kwaliteit- , maar ook schilderijen, juwelen en andere kunstvoorwerpen maakt het Limburgs Museum deze bijzondere geschiedenis op aansprekende wijze zichtbaar. Chapeau! Met de komst van de Fransen en hun revolutie kwam er een einde aan dit bijzondere ministaatje. Het Limburgs Museum roept deze bijzondere geschiedenis weer tot leven.

n het jaar dat Jan Mankes overleed, 1920, is Aad de Haas in Rotterdam geboren. Dit jaar herdenken we de honderdste sterfdag van Mankes en de honderdste geboortedag van De Haas. Twee heel verschillende kunstenaars. Hoewel verschillend? In zijn eerste jaren was Aad de Haas ook tamelijk sereen, net als Mankes. Later werd De Haas expressiever, wat wilder zou je kunnen zeggen. Zijn latere oeuvre doet me altijd wat aan James Ensor denken. Zijn serene werk waarvan natuurlijk het kerkje in Wahlwiller een exponent is, is heel dromerig, sprookjesachtig. De Rotterdammer vluchtte in de oorlog met vrouw Nel naar Zuid-Limburg omdat de Duitsers hem op de hielen zaten en zijn werk entartet hadden verklaard. Ze duiken onder in het gehucht Ingber tussen Gulpen en Margraten. In 1946 krijgt hij de opdracht om de staties te schilderen in het kerkje van Wahlwiller. Dat leidt tot een controverse met de gevestigde katholieke orde. Een concurrent bekritiseert zijn werk zo heftig dat hij naar aanleiding daarvan De Judaskus schildert. De schilderingen worden overgekalkt. Tot groot verdriet van De Haas wiens oprechte intenties niet begrepen worden. Begin jaren 80 wordt deze vernieling weer ongedaan gemaakt en is het kerkje in volle pracht te bewonderen. De restauratie maakte hij niet meer mee. In 1971 overlijdt Aad de Haas aan een hersenbloeding. In Venlo zien we vooral grafisch werk. In linoleumsnedes geeft hij zijn beeld van de kruisweg van Jezus die niet door Romeinse soldaten, maar door Duitse nazisoldaten bespot wordt. Ook neemt hij meer en meer een kritische houding aan tegenover de kerk. Het celibaat wordt op de korrel genomen, sowieso de dubbele seksuele moraal van de kerk. Bijvoorbeeld ook in het schilderij Suzanna en de ouderlingen. Ook neemt erotiek steeds meer plaats in zijn oeuvre in. In zijn laatste jaren zelfs uitermate expliciet, obsessief zou je kunnen zeggen. Die laatste serie was dan ook niet voor de openbaarheid bedoeld. “Als ze dat zien gaat mijn kop eraf,” zei hij daarover. De geëngageerde blik is altijd aanwezig in het werk van Aad de Haas en dat maakt zijn werk zo fascinerend en gelaagd.

Op 3 maart is het 75 jaar geleden dat Limburg als een van de eerste provincies van ons land is bevrijd. Met ' Tekens van verzet' toont het Limburgs Museum werken van kunstenaars die zich bezighielden met het thema, verzet en vrijheid. Wie tijdens de bezetting wilde blijven werken als kunstenaar moest lid van de Kulturkammer worden. Velen deden dat niet. Aad de Haas bijvoorbeeld, hij werd zelfs entartet verklaard en gevangen gezet want hij wilde niets van de Nazi’s weten. Exponent van anti-oorlogskunst is Armando, dan ook goed vertegenwoordigd in deze expositie. De indrukken uit de oorlog, vooral kamp Amersfoort waar hij in de buurt opgroeide tekenden hem voor zijn hele leven. Mooi is de tekening van Limburgse glaskunstenaar Joep Nicholas: Vrijheid. Hoewel we moeten blijven gedenken leren we helaas niet van de geschiedenis. Dat toont Julia Winter met haar werk Sweet dreams uit 2009 waarin ze een vluchtelingenkind van nu projecteert over een kind van toen. “Het begint met woorden” zei de Duitse bondspresident Walter Steinmeier. Des te gevaarlijker is zo iemand als Baudet. Hij verpakt zijn woorden in quasi intellectueel gewauwel en als hij dan geparafraseerd wordt roept hij dat hij het niet zo gezegd en bedoeld heeft. Maar dat heeft hij natuurlijk wél. Hij verschuilt zich achter valse woorden en dat maakt deze man zo gevaarlijk. Laten we dus blijven gedenken én waakzaam blijven voor wolven in schaapskleren. Deze expositie is alleszins de moeite waard.

De van origine Venlose schilder Evert Thielen viert in het Limburgs Museum in Venlo zijn 50 jarig jubileum. Thielen woont overigens al sedert zijn kleuterjaren niet meer in Venlo, maar dat terzijde. Het Limburgs Museum scoort er wel mee, want ik verbaasde me over de enorme belangstelling voor deze schilder die heel figuratief realistisch schildert, à la Helmantel. Ook in de traditie van de Gouden Eeuwse fijnschilders als Frans Mieris. Technisch is het ontzettend knap wat Evert Thielen doet, toch kan het me op de een of andere manier niet lang boeien. Zijn landschappen vind ik wel aangenaam om naar te kijken, vooral dat park met die zonnevlekken op de grasmat is echt mooi. Maar over het algemeen mis ik een bepaalde spanning in zijn werk. Hoewel hij me soms ook aan Carel Willink doet denken, zoals het schilderij met de geopende boeken. Daar zie ik dan wel even een spanning in zijn werk die ik verder bij Thielen mis. Dat laat onverlet dat de man een vakman is. Misschien is hij te perfect? Ik hou wel van een rafelrandje en dat zie ik bij Thielen niet.